சிவனின் தேவாரப்பாடல் பெற்ற சிவாலயங்களில் 122 வது தேவாரத்தலம் திருப்பாம்புரம் ஆகும். ஆதிசேஷன் (நாகம்) வழிபட்ட தலமாகையால் பாம்பு + புரம் = பாம்புரம் என்று பெயர் வந்தது. புராணபெயர் சேஷபுரி உரகபுரம். மூலவர் சேஷபுரீஸ்வரர் பாம்புரேஸ்வரர் பாம்பீசர் பாம்புநாதர். இறைவன் இங்கு சுயம்பு மூர்தியாக கிழக்கு நோக்கி நாக கவசம் சாற்றப்பட்டு காட்சி தருகிறார். அம்பாள் பிரமராம்பிகை வண்டார்குழலி வண்டு சேர்குழலி. அம்பாள் ஒரு கையில் தாமரை மலரையும் மற்றொரு கையில் ருத்திராட்ச மாலையுடனும் அபய முத்திரையுடன் காட்சி தருகிறாள். தலமரம் வன்னி. தீர்த்தம் ஆதிஷேச தீர்த்தம். ராகுவும் கேதுவும் தனியாக இல்லாமல் ஒரே சாரீமாகி ஈசனை நெஞ்சில் இருத்தி அருள்பெற்ற தலம். இக்கோயில் திருநாகேஸ்வரம் நாகூர் கீழப்பெரும்பள்ளம் காளஹஸ்தி மற்றும் கும்பகோணம் நாகநாதர் கோயில் ஆகிய ஐந்து தலங்களின் பெருமையை ஒருங்கே அமையப்பெற்ற தலம். எனவே இத்தலம் சர்வ தோஷ பரிகார தலம் என புராணங்கள் கூறுகின்றன.
இக்கோவில் நுழைவாயிலை அடுத்து விநாயகர் நந்தி பலிபீடம் ஆகியவை உள்ளன. அடுத்து இராஜகோபுரம் 3 நிலைகளுடன் கிழக்கு நோக்கி அமைந்துள்ளது. இராஜகோபுரத்தின் எதிரே ஆதிசேஷ தீர்த்தம் இருக்கிறது. தலவிநாயகர் ராஜராஜ விநாயகர் ஆவார். ஆதிசேஷனுக்கு இங்கு மூலவர் மற்றும் உற்சவர் விக்ரகம் தனியாக உள்ளது. பிற கோயில்களில் இருப்பதைப் போல் ராகுவும் கேதுவும் தனியாக இல்லாமல் ஒரே சரீரமாகி ஈசனை நெஞ்சில் இருத்தி இருக்கிறார்கள். ஞாயிறு செவ்வாய் வெள்ளி ஆகிய நாட்களில் கோயிலில் பாம்பு நடமாட்டம் இருக்கும். 2002 ஆம் ஆண்டு மார்ச் மாதம் 21ஆம் தேதி காலையில் முதல் கால பூஜைக்காக சந்நிதி திறக்கப்படும்போது இறைவன் மேனியில் சுமார் 7 அடி நீளமுள்ள பாம்புச் சட்டை இருந்ததை ஆலய அர்ச்சகர்கள் கண்டனர். அது தற்போது இறைவன் சந்நிதிச் சுற்றில் காட்சிக்கு வைக்கப்பட்டுள்ளது. இக்கோவிலுக்கு ஒவ்வொரு காலகட்டத்திலும் நடைபெற்ற மூன்று விதமான தலவரலாறுகள் சொல்லப்படுகிறது.
விநாயகர் கைலாயத்தில் தன் தந்தை சிவபெருமானை வணங்கிய போது அவர் கழுத்தில் இருந்த பாம்பு தன்னையும் விநாயகர் வழிபட்டதாக நினைத்து கர்வம் கொண்டது. இதனால் கோபம் கொண்ட சிவன் நாக இனம் முழுவதும் தன் சக்தியை இழக்க சாபமிட்டார். பின்னர் அஷ்ட மகா நாகங்களும் ராகு கேதுவும் தங்கள் இனத்தில் ஒருவர் செய்த தவறுக்காக மற்றவர்களையும் தண்டிக்கலாகாது என்றும் தவறு செய்த பாம்பையும் மன்னிக்கும்படியும் சிவனை வேண்டினர். மகாசிவராத்திரியன்று நாகங்களின் தலைவன் ஆதிசேஷன் தலைமையில் நாகங்கள் திருப்பாம்புரம் வந்து வழிபட்டு சாபவிமோசனம் பெறலாம் என சிவன் அருளினார். அதன்படி நாகங்கள் இத்தலத்தில் வழிபட்டு மீண்டும் தங்களின் சக்தியையும் வலிமையையும் பெற்றது. இது தவிர இன்னொரு வரலாறும் இத்தலத்திற்கு உண்டு. முன்னொரு காலத்தில் வாயுபகவானுக்கும் ஆதிசேஷனுக்கும் தங்களில் யார் பலசாலி என்பதில் போட்டி ஏற்பட்டது. இதனால் வாயுபகவான் தன் வலிமையால் மலைகளை புரட்டி போட ஆதிசேஷன் தன் வலிமையால் அதனை தடுத்தி நிறுத்தியது. இதனால் கோபம் கொண்ட வாயுபகவான் உயிர்களுக்கு வழங்கும் பிராண வாயுவை தடுத்து நிறுத்தினார். இதனால் உயிரினங்கள் சோர்ந்தன. தேவர்களின் வேண்டுகோளின் படி ஆதிசேஷன் போரில் இருந்து ஒதுங்கியது. பின்னர் செய்த தவறுக்கு திருப்பாம்புரத்தில் உள்ள சிவலிங்கத்திற்கு பூஜை செய்து மன்னிப்பு கேட்டது.
ஆதிசேஷனின் தலைமையில் நாகங்கள் உலகைத் தாங்கும் சோர்வு நீங்கி நல்ல வலிமை பெறுவதற்காக இறைவன் அருளை வேண்டி உலகிற்கு வந்து மகாசிவராத்தி நாளில் முதற் காலத்தில் குடந்தை நாகேஸ்வரரையும் இரண்டாம் காலத்தில் திருநாகேச்சுரம் நாகநாதரையும் மூன்றாம் காலத்தில் திருப்பாம்புரம் பாம்புரேஸ்வரரையும் நான்காம் காலத்தில் நாகூர் நாகேஸ்வரரையும் வழிபட்டு உடல் வளம் பெற்றான் என்பது வரலாறு.
அனந்தன் வாசுகி தட்சன் கார்க்கோடகன் சங்கபாலன் குளிகன் பத்மன் மகாபத்மன் ஆகிய எட்டு மகா நாகங்கள் நாகராஜரான ஆதிஷேசன் பிரம்மா இந்திரன் பார்வதி அகத்தியர் அக்னி தட்சன் கங்காதேவி சூரியன் சந்திரன் சுனிதன் கோச்செங்கண்ணன் ஆகியோர் வழிபாடு செய்துள்ளனர். இராசராசன் இராசேந்திரன் சுந்தர பாண்டியன் சரபோஜி மன்னன் முதலியோர் காலத்திய 15 கல்வெட்டுக்கள் இக்கோயிலில் உள்ளன. கல்வெட்டுக்களில் இறைவன் பாம்புரம் உடையார் என்றும் விநாயகர் ராஜராஜப் பிள்ளையார் என்றும் இறைவி மாமலையாட்டி என்றும் குறிக்கப்பட்டுள்ளனர். சரபோஜி மன்னனின் பிரதிநிதி சுபேதரர் ரகுபண்டிதராயன் என்பவனால் வசந்த மண்டபமொன்று கட்டப்பட்டதாகத் தெரிகிறது. இக்கோயில் சோழர்களால் கட்டப்பட்டது. திருஞானசம்பந்தர் திருநாவுக்கரசர் சுந்தரர் பாடல்கள் பாடியுள்ளார்கள்.
